Zachowek 2025 – komu przysługuje, kiedy się należy?

Zachowek to kluczowa instytucja prawa spadkowego, chroniąca interesy najbliższych zmarłego. W 2025 roku obowiązujące przepisy nadal gwarantują, że osoby pominięte w testamencie mogą dochodzić swojego udziału w spadku. W Awentin mamy doświadczenie w transakcjach z setkami klientów. Sprawy spadkowe i problemy przy podziale majątku to nasz chleb powszedni. Wielokrotnie pomagaliśmy klientom całkowicie uniknąć tematu zachowku. Z tego artykułu dowiesz się komu przysługuje zachowek, jak obliczyć jego wysokość i jakie procedury trzeba przejść, aby skutecznie otrzymać należną część majątku po spadkodawcy.

Czym jest zachowek i komu przysługuje?

Zachowek – definicja i funkcja

Zachowek, jako instytucja prawna, ma na celu zabezpieczenie najbliższych krewnych spadkodawcy przed ich całkowitym pominięciem w dziedziczeniu. Kodeks cywilny precyzuje, że zachowek jest uprawnieniem do otrzymania części wartości spadku, nawet jeśli testament wskazuje innych spadkobierców. Zachowek wynosi zazwyczaj połowę tego, co przysługiwałoby uprawnionemu według dziedziczenia ustawowego, a w przypadku małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy zstępnych – dwie trzecie.

Komu przysługuje zachowek?

Zgodnie z art. 991 § 1 KC, prawo do zachowku przysługuje: 

• zstępnym (dzieciom, wnukom – czyli osobom, które mogłyby dziedziczyć),
  
• małżonkowi,
  
• rodzicom, o ile dziedziczyliby ustawowo.
  

Zachowek należy się, jeżeli uprawniony został pominięty w testamencie lub otrzymał mniej, niż wynikałoby z ustawowego udziału.

Jakie warunki trzeba spełnić, aby otrzymać zachowek?

Podstawowym warunkiem otrzymania zachowku jest posiadanie statusu osoby uprawnionej do dziedziczenia ustawowego, która została pominięta lub nie w pełni ujęta w testamencie. Ponadto, aby zachowek się należał, spadkobierca musi być zdolny do dziedziczenia i nie może być uznany za niegodnego dziedziczenia. Dodatkowo, roszczenie o zachowek musi zostać zgłoszone w określonych terminach, przed jego przedawnieniem.

Zachowek a dziedziczenie ustawowe i testament

Dziedziczenie ustawowe vs. dziedziczenie testamentowe

Gdy spadkodawca pozostawił testament, spadkobiercy ustalani są według jego woli. Jednak nawet wtedy zachowek przysługuje osobom pominiętym – chroniąc ich przed całkowitym pominięciem w testamencie.

W przypadku dziedziczenia ustawowego, osoby uprawnione do zachowku dziedziczą z mocy prawa – wtedy zachowek nie jest dochodzony jako odrębne roszczenie.

Jak obliczyć wysokość zachowku?

Obliczenia zachowku krok po kroku

Podstawę do obliczenia wysokości zachowku stanowi czysta wartość spadku – czyli aktywa pomniejszone o długi. Do niej dodaje się wartość:

• darowizn,
  
• zapisów zwykłych i poleceń,
  
• zapisu windykacyjnego lub darowizny przekazanych przez spadkodawcę.
  

Tak ustalona suma to tzw. substrat zachowku.

Podstawę do obliczania zachowku uwzględnia także to, czy uprawniony otrzymał już coś w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny – co obniża jego roszczenie.

Mechanizm obliczania zachowku, zgodny z art. 991 Kodeksu cywilnego oraz utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, zakłada ustalenie składu majątku na dzień śmierci spadkodawcy, lecz jego wycenę według cen rynkowych z dnia orzekania. Takie podejście – potwierdzone m.in. wyrokiem SN z 6 marca 2014 r. (V CSK 209/13) – ma na celu ochronę uprawnionych przed utratą realnej wartości należnego im świadczenia. W praktyce oznacza to, że jeśli np. nieruchomość pozostawiona w 2020 r. wzrosła na wartości do 2025 r., to do obliczeń zachowku przyjmie się jej aktualną, wyższą wartość, o ile nie nastąpiły zmiany wynikające z nakładów spadkobiercy.

Dla zobrazowania, jak działa prawo do zachowku w praktyce, warto przytoczyć przykład z naszej firmy Awentin. Mama dwóch synów – Artura i Jana – jeszcze za życia przepisała Arturowi mieszkanie warte 300 000 zł, nie pozostawiając Janowi żadnego majątku. Po śmierci mamy Jan, który zgodnie z ustawą dziedziczyłby połowę spadku (czyli 150 000 zł), zyskał prawo do zachowku. W jego przypadku to połowa wartości ustawowego udziału, czyli 75 000 zł, które może dochodzić od brata. Gdyby Jan był osobą małoletnią lub niezdolną do pracy, przysługiwałoby mu aż ⅔ tego udziału, czyli 100 000 zł.

Cezary Nocula, ekspert nieruchomości z 10-cio letnim doświadczeniem

Darowizny, zapisy i substrat zachowku

Jak uwzględnia się darowizny i zapisy?

Przy wyliczaniu sumy pieniężnej, jaką należy wypłacić osobie uprawnionej do zachowku, należy analizować, czy:

• darowizna była skierowana do osoby bliskiej,
  
• miała charakter majątkowy,
  
• została przekazana w ciągu 10 lat przed śmiercią spadkodawcy.
  

Nie wszystkie darowizny zwiększają substrat zachowku – nie wlicza się m.in. przedmiotu darowizny uczynionej na codzienne potrzeby.

Co wpływa na wartość udziału spadkowego?

Wartość udziału spadkowego uprawnionego może być ustalana indywidualnie, z uwzględnieniem wartości darowizn, zapisów oraz liczby spadkobierców.

Co to jest substrat zachowku?

Substrat zachowku to podstawa do obliczania zachowku. Uwzględnia on nie tylko czystą wartość spadku, ale także wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę w ciągu dziesięciu lat przed śmiercią oraz zapisów windykacyjnych. Jest to istotne, ponieważ zwiększa to sumę, od której oblicza się wysokość zachowku, co może znacząco wpłynąć na wartość udziału spadkowego należnego uprawnionym do zachowku.

Terminy i przedawnienie roszczenia o zachowek

Kiedy przedawnia się roszczenie?

Roszczenie o zapłatę zachowku ulega przedawnieniu. Zachowek przedawnia się z upływem 5 lat od:

• otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy),
  
• lub od ogłoszenia testamentu, jeśli testament został odnaleziony później.
  

W szczególnych przypadkach, jeśli uprawniony dowie się później o testamencie, termin ten może ulec zmianie.

Jak uniknąć przedawnienia?

Aby uniknąć skutków przedawnienia, należy:

• złożyć powództwo o zachowek przed sądem,
  
• zgromadzić dowody: wartość majątku, darowizny, testament.
  

Wydziedziczenie i jego skutki

Kiedy można kogoś pozbawić zachowku?

Spadkodawca może w testamencie pozbawić kogoś zachowku (czyli wydziedziczyć) tylko z ważnych powodów, np. jeśli ktoś:

• dopuścił się względem spadkodawcy umyślnego przestępstwa przeciwko życiu,
  
• poważnie naruszał obowiązki rodzinne.
  

Wydziedziczenie musi być wyraźnie wskazane i uzasadnione w testamencie. Rodzic, który został wydziedziczony, nie może dochodzić roszczenia o zachowek.

Jak dochodzić zachowku – procedura i dokumenty

Dokumenty potrzebne do złożenia roszczenia

Aby otrzymać zachowek, potrzebne są:

• akt zgonu spadkodawcy,
  
• odpis testamentu (jeśli był sporządzony),
  
• dokumenty potwierdzające pokrewieństwo lub małżeństwo,
  
• wyceny składników majątkowych,
  
• dowody na przekazane darowizny i zapisy.
  

Przebieg postępowania sądowego

Sąd:

• analizuje, czy roszczenie jest zasadne,
  
• sprawdza, czy należy się zachowek,
  
• ustala wysokość zachowku.

W przypadku braku porozumienia, może dojść do zasądzenia uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego mienia w związku z rozwiązaniem kwestii spadkowych.

Masz problem z mieszkaniem i zachowkiem? Awentin może pomóc

Sprawy spadkowe, zachowek i współwłasność po zmarłym często prowadzą do trudnych sytuacji – także finansowych. Jeśli odziedziczyłeś mieszkanie lub jego część, ale nie chcesz toczyć długotrwałych sporów sądowych, zgłoś się do nas.

Awentin specjalizuje się w skupie nieruchomości z problemami prawnymi – także tych obciążonych roszczeniem o zachowek, z nieuregulowanym stanem prawnym lub wieloma współwłaścicielami. Gwarantujemy:

• rzetelną wycenę nieruchomości,
  
• szybką finalizację transakcji – nawet w kilka dni,
  
• pomoc prawną w zakresie spraw spadkowych i zachowku.
  

Wypełnij krótki formularz na stronie, a nasz doradca skontaktuje się z Tobą w przeciągu 24h i przedstawi możliwe rozwiązania. Bezpłatnie, bez zobowiązań.